Pripremili: Berzat Berzati – Kosovo 🇽🇰 dhe Zhivanka Morris – Severna Makedonija 🇲🇰

Tokom predizbornih procesa Kosovo i Severna Makedonija suočavaju se sa rastućim tenzijama i porastom govora mržnje prema političarima i etničkim zajednicama u obe zemlje. Politički analitičari upozoravaju da etnonacionalističku retoriku i propagandu političke stranke koriste za lakše prikupljanje glasova.

Kosovo i Severna Makedonija, kao nove i krhke demokratije, nisu imune na različite narative i izveštaje koji se dele na društvenim mrežama, a vrhunac su prvenstveno tokom izbornog perioda kada je propaganda političara uz pomoć medija i civilnog društva na vrhuncu.

Političari koji sarađuju sa strankama etničkih manjina često su na meti i etiketirani kao „izdajnici”, što kasnije utiče na odnose s javnošću.

Ovoj situaciji doprinosi više faktora, uključujući i nerešena politička pitanja. Na Kosovu je to uglavnom evidentno u odnosu na Srbiju, što utiče na srpsku zajednicu na Kosovu. U Severnoj Makedoniji je više usmeren na albansku zajednicu, naglašavajući jezičke barijere, kulturne stereotipe i drugo.

Narativi o patriotizmu i ratnoj istoriji kao alati za dobijanje glasova na Kosovu

Na Kosovu, pored objava političara i civilnog društva na društvenim mrežama koje podstiču govor mržnje i međuetničku podjelu, dezinformacije su ključni faktor koji doprinosi ovim podelama uglavnom pod uticajem ruskih i kineskih narativa, često zaobilazeći odgovarajuće uredničke filtere.

Građani i simpatizeri pojedinih političara optužuju političare za nacionalnu izdaju kada ih vide u društvu političara ili građana druge nacionalnosti, posebno Srba, zanemarujući neophodnost međunacionalne saradnje.

Takvi narativi i propaganda obično izazivaju snažne reakcije civilnog društva, od kojih većina još uvijek oseća uticaj rata 1998-99. Na svaku saradnju sa pojedincima srpske nacionalnosti gleda se kritički.

Zamenica premijera Kosova Emilija Redžepi iz bošnjačke zajednice izjavila je da je situacija na lokalnim izborima “veoma alarmantna”. Uz sve uvrede upućene nevećinskim zajednicama, „najgore je što stranački lideri ne osuđuju javno takvu retoriku na račun nevećinske zajednice“, izjavila je ona.

Nacionalistička retorika koja se koristi za lako dobijanje glasova

Politički analitičar Imer Muškoljaj je naglasio da tokom predizbornog perioda na Kosovu političari često govore o ratu, ulivajući strah, što potom utiče na biračko ponašanje.

“Zagovaranje straha od mogućnosti rata psihološki utiče na građane. Ovaj narativ može uticati na glasove jer je sećanje na nedavni rat u ovom dijelu Balkana još uvek sveže.”

On je istakao potrebu za oprezom kako bi se izbeglo ugrožavanje manjinskih zajednica.

„Ovakvi narativi utiču na međuetničke odnose, a posebno na nevećinske zajednice. Na Kosovu, narativ o ratu sa Srbijom cilja srpsku zajednicu“.

Što se tiče linča na društvenim mrežama i pogrdnih kampanja protiv političara, Muškoljaj je istakao da su koalicije sa manjinama od suštinske važnosti i na Kosovu i u Severnoj Makedoniji.

“Linč i uvrede imaju za cilj sticanje političkih poena, ali mogu stvoriti neugodne i opasne situacije. Euforija u kampanji vodi birače da se manje fokusiraju na konkretna obećanja, a više na populističke izjave”, dodao je Muškoljaj.

Neki online profili također doprinose ovim narativima, pri čemu mnogi imaju stotine sledbenika, ali nejasno vlasništvo ili izvori finansiranja.

Srpska lista, stranka koju podržava Beograd, primenjuje sistem prinude i pretnji onima koji se kandiduju za druge političke stranke.

Istaknuti mediji na srpskom jeziku na Kosovu takođe šire propagandu iz Beograda, jer mnogi od njih finansijski zavise od nje. Njihove izborne poruke srpskoj zajednici fokusiraju se na “očuvanje teritorije, okupaciju i osvajanje od strane Albanaca”, naglašavajući teritorijalni integritet iznad demokratskih izbornih procesa.

To je posebno vidljivo na lokalnim izborima, jer Kosovo ima 10 opština sa srpskom većinom od ukupno 38.

Prema izvještaju koji je objavio Institut Demokratija za razvoj 2022. godine, politički subjekti nastavljaju praksu predizborne kampanje.

“Pored političkih subjekata, mediji su ti koji imaju bitnu ulogu u širenju informacija, a nije neuobičajeno da širenje vijesti bude jednostrano, povoljno, iskrivljeno, dezinformišuće, sa seksističkim jezičkim sadržajem, s preteranim naslovima u cilju izazivanja radoznalosti čitalaca”, navodi se u izvještaju.

U ovom izvještaju se dalje navodi da onlajn mediji, Facebook grupe i X nalozi ponekad objavljuju članke koji mogu, ali ne moraju namjerno uticati na integritet izbornog procesa, napadajući predstavnike političkih subjekata ili političke subjekte u cjelini.

Srpska lista je bojkotovala proces izbora za gradonačelnike u četiri opštine sa srpskom većinom na severu Kosova 2023. Propagandna medijska kampanja dovela je do pojačanih tenzija i situacije koja je eskalirala u maju 2023, što je rezultiralo povredama desetina vojnika mirovne misije NATO-a.

Profesor Aljban Zenelji spomenuo je neke teme koje političari koriste za stvaranje podjela u društvu.

“Društvo se polarizira oko političkih, nacionalnih i vjerskih narativa. Lokalna pitanja se zatim pojačavaju tokom izbornih kampanja kako bi se glasači podijelili i uskladili s određenim strankama koje imaju za cilj privući grupe koje podržavaju određeni cilj.”

Prema njegovim rečima, najveći uticaj ovi narativi utiču na srpsku zajednicu, koja većinu informacija dobija iz Srbije.

„To smo videli tokom uzdržanosti na glasanju o smeni gradonačelnika u aprilu 2024. Bojkot je deo narativa Srbije, a njegov uticaj na određene medije na Kosovu je značajan.“

Severna Makedonija se suočava sa sličnom situacijom

Slično Kosovu, Severna Makedonija doživljava porast govora mržnje i retorike podela među različitim grupama tokom predizbornog perioda, fokusirajući se na ideološke i verske razlike, uglavnom prema albanskoj zajednici.

U leto 2022., Vlada Severne Makedonije suočila se s protestima besnih Makedonaca protiv takozvanog “francuskog predloga”, koji je pozivao na uključivanje bugarskih manjina u državni ustav. To je rezultiralo izolovanim međuetničkim tenzijama, uključujući incident u kojem je makedonski državljanin albanske manjine pucao iz pištolja na demonstrante.

Politički analitičar Dželjalj Neziri iz Severne Makedonije rekao je da u predizbornim periodima političari uglavnom biraju populističke narative.

“Etnonacionalizam se koristi u gotovo svim izbornim procesima u državama sa multietničkim društvima. To je strategija koja prikuplja lake glasove, glasove za koje nije potrebna platforma ili projekti za prikupljanje, već strah i mržnja. Ovaj glasački blok nije mali u Severnoj Makedoniji“, naveo je on.

Prema njegovim rečima, u Severnoj Makedoniji u ovom periodu stvara se strah da Albanci preuzimaju državu.

“Postoji frustracija među etničkim Makedoncima jer im je usađen strah da ‘etnički Albanci preuzimaju državu’ i da etnički Albanci nisu ravnopravni u svojoj zemlji. Problem ovdje leži u percepciji države kao vlasništvo jedne ili druge etničke grupe, a ne kao aparat koji treba da služi svim građanima”, dodao je.

Izvještaj o zločinima iz mržnje u Severnoj Makedoniji za 2023. pokazuje 124 prijavljena zločina na osnovu političke pripadnosti ili uverenja, od kojih se 80 dogodilo u glavnom gradu Skoplju.

Grafikon pokazuje da su zločini iz mržnje koncentrisani u oblastima sa značajnim albanskim stanovništvom, kao što su Skoplje, Tetovo i Ohrid.

U Severnoj Makedoniji su u aprilu 2024. održani parlamentarni i predsednički izbori. Jedan od najuznemirujućih oblika predizborne propagande bilo je širenje govora mržnje na etničkoj, pa čak i verskoj osnovi.

Neziri je dalje dodao da je u zemljama sa multietničkim društvima imperativ sarađivati ​​sa ‘drugim’, uprkos linčevima koji se dešavaju u medijima i na društvenim mrežama.

“Linčovi su oruđe koje političke stranke koriste kao dio ‘crne propagande’, koje služi za demoniziranje protivnika ili dehumanizaciju određenog političara. Vlade u Severnoj Makedoniji su uvijek bile multietničke. Ovdje je licemjerje da se stranke iz etničkih tabora međusobno takmiče, jer ako će izbori proizvesti zaseban parlament ili vladu za svaku etničku pripadnost, da bi se kasnije formirale neizbježne međuetničke koalicije kako bi se stvorila parlamentarna većina ili zadržao sigurnosni i unitarni karakter države.”

Nekoliko ozbiljnih situacija izazvalo je pojačane i opasne tenzije zbog verskih pitanja u posljednjem izbornom procesu.

Jedan od primera je krst visok petnaest metara u manastiru “Sv. Nikola Čudotvorac” na Popovoj Šapki. Premijer Dimitar Kovačevski optužio je opoziciju da stvara tenzije kako bi pokrila nedostatke svojih projekata. Lider DUI Alji Ahmeti takođe je reagovao postavljanjem spomenika sa mapom Velike Albanije i muzeja u čast Oslobodilačke vojske Kosova.

Profesor Aljban Zenelji je rekao da je u Severnoj Makedoniji govor mržnje više ideološki i verski orijentisan, a ne nacionalistički.

“Nacionalistička retorika je manje izražena u Severnoj Makedoniji, ali se koriste drugi elementi poput vjerskih i ideoloških razlika,” rekao je on.

On je takođe istakao da je intervencija kosovskog premijera Aljbina Kurtija u izbornoj kampanji u Severnoj Makedoniji 2024. bila bez presedana.

“Takve podele se čak izvoze iz jedne zemlje u drugu, sa sličnim intervencijama u celom regionu.”

U izvještajima OEBS-a i KDILj-a Međunarodne izborne posmatračke misije u Severnoj Makedoniji 2024. navodi se da su prijetnje i diskriminatorna retorika uočene tokom cijele kampanje.

“Kako je kampanja odmicala, ton je postajao sve negativniji, sa ad hominem napadima i povremenim prijetnjama. Slučajevi diskriminatorne retorike su uočeni tokom celog perioda kampanje, uključujući korištenje nacionalističkih slogana i ponekad spajanje percipiranih postupaka političkih stranaka s etničkim zajednicama. “

U razgovorima sa građanima u Severnoj Makedoniji, tvrdili su da stranke etničkih Albanaca eskaliraju zahteve parlamenta i vlade kako se izbori približavaju, često se okrećući agresivnim narativima prema albanskoj zajednici i izazivajući želje za daljom segregacijom.

S druge strane, za razliku od Kosova, situacija na lokalnim izborima je drugačija u Severnoj Makedoniji.

„Diskusije i debate se fokusiraju na stanje u opštini, puteve, kanalizaciju, komunalne usluge i tako dalje. Međutim, na parlamentarnim izborima značajan deo predizbornog prostora zauzimaju pitanja o kojima etniciteti imaju različite stavove, kao što su npr. upotreba jezika, evroatlantske integracije, raspodela kapitalnih investicija i geopolitički razvoj“, dodao je Neziri.

Zabrinutost da nacionalne manjine imaju separatističke tendencije i teritorijalne aspiracije glavni su faktori koji doprinose problemima sa kojima se suočavaju nacionalne manjine na Kosovu i u Severnoj Makedoniji.

Prevod i adaptacija: Berzat Berzati

Ovaj članak je nastao uz finansijsku podršku Evropske unije u okviru projekta “Jačanje kvalitetnih vesti i nezavisnog novinarstva na Zapadnom Balkanu i Turskoj II” za njegov sadržaj isključivo je odgovoran BIRN i ne odražava nužno stavove Evropske unije’.