Autor: Jeta Xharra / Kallxo.com
Prevod i adaptacija: Berzat Berzati./Kosova.info

Jeta Džara piše o svojim utiscima sa prvog susreta sa pokretnim bijenalom, koji je promenio gledište o tome kako građani doživljavaju svoj neobični glavni grad Prištinu. Po vrelini jula ove godine ušli smo u hotel Grand kroz mračni parking od 32 kvadrata, koji je mokar i kaplje, koji je, kao i hotel, izgrađen 1974. godine i zapušten.

Ako sa parkinga pratite zelene krugove na tlu, one vas vode do polutajnog hodnika gdje morate otvoriti teške zavjese i upoznati porodicu, ako ste ih doveli, prvi spoj i ovaj prvi utisak sa Manifesta. Moja djeca od 10 i 12 godina su zamislila Manifest kao neku vrstu zabave. Ono što su videli, iza ovih zavesa, bio je prostor koji izgleda kao džinovski toalet ili lavirint zatvorskih ćelija sa starim kvadratnim pločicama gde ih čeka natpis „Vansezonska turistička agencija Prištine“.

Oni se bune i bune i počinju me ubjeđivati ​​da tako ne zamišljaju umjetnost i odjednom se sjetite da su gladni. S druge strane, počinjalo mi je da mi se sviđa što je moj prvi susret sa ovim bijenalom ispao nepredvidiv, osjećaj da danas ulazim u čuvenu seriju 90-ih, Twin Peaks (90-e), ili Stranger Things-a, ili bilo koji od filmova Davida Lyncha. Shvatila sam da Manifesta, instalacija savremene umetnosti koja se prostire na 25 lokacija širom Prištine, odražava post-Covid raspoloženje koje dominira savremenom umetnošću na drugim bijenalima širom sveta, poput onog u Veneciji, gde je italijanski paviljon izgledao slično renesansnom. zgrada koja je otvorena kao prostor za posjetu u okviru ovogodišnjeg Manifesta.

Renesansa, bivša štamparija sa istim prostorom kao i parking hotela Grand, gde je glavna instalacija štamparija čiji je autor Cevdet Erek, kao i crvena neonska rasveta koja dolazi i odlazi iz prizemlja zgrade. zgrada, koja simbolizuje eru štampe u zemlji u kojoj su ljudi nekada bili ponosni što su dobili pravo da imaju štampu na albanskom jeziku, a sada nemaju priliku da čitaju nijednu dnevnu novinu jer više nema štampe i može se čitati samo na internetu.

U ovoj perspektivi, ‘Lynch-ov’ hodnik iza zavesa, izolovan i ne često korišćen, deluje kao veoma maštovit ambijent za postavljanje umetničkih dela grupe umetnika i kulturnih radnika sa Kosova, Albanije, Rumunije i Nemačke koji su osmislili video postavljanje u ranim fazama pandemije snimanjem u napuštenom letovalištu Rradhima, koje bi u normalnim okolnostima bilo prepuno turista. Igrom slučaja, počela sam da se zaljubljujem u ćorsokacima svog grada koje inače pokušavam da izbegnem.

Ovim sam shvatila da nas Manifesta pokušava prevariti da uradimo upravo to, izigrava nas i iskorištava nas lokalce provocirajući nas da damo priliku za drugačiji doživljaj dijelovima grada u kojima oni obilježavaju malo traume. Za mene je baš ovaj sprat hotela gde je Manifesta smestila turističku agenciju isti sprat iza recepcije i kafića gde su arkanovi paravojnici pili i lutali polupijani posle “zamornog dana rada” na terenu “ tokom kojeg su krajem 90-ih godina palili, krali i ubijali po kosovskim selima.

Neki od nas koji smo radili kao prevodioci ili fikseri za mnoge međunarodne televizijske ekipe tokom rata napola su disali kroz ovo predvorje da bi došli do BBC-ja, CNN-a, ITV-a i montažnih prostorija na Kanalu 4, pošto je hotela u Prištini bilo malo i sobe Granda pretvorene su u redakcije u kojima su novinari uređivali svoje televizijske priloge prije nego što su ih slali u svijet putem satelitske mreže.

Ali, dok su hotelske sobe tokom rata preuređene u kancelarije za strane medije, tadašnje vlasti su smatrale za shodno da prvi sprat Velikog postave “Srpski medija centar”, koji je de facto bio baza propagande Slobodana Miloševića koji je imao za cilj da strane medije koji su boravili u ovom hotelu „ispravno informiše sa „tačnom“ stranom priče o tome šta se dešava na Kosovu.

Kako je divno osvetoljubivo što sada, skoro četvrt veka nakon tog mog iskustva, ovaj sprat postaje sklonište zapaženih kosovskih kustosa koji vode Fondaciju 17 i Majlinde Hodže, kosovske albanske umetnice i fotografa koja je fotografisala i intervjuisala radnike Granda za njihova iskustva ne samo u vremenima bivše Jugoslavije već i tokom previranja sa onim što se ocrtava kao kriminalni proces privatizacije hotela koji je propao na posleratnom Kosovu.

Tokom ovog procesa, zabrinuti da će umetnička dela koja su bila izložena u hotelu Grand od 1970-ih biti prodata u otpad privatizacijom 2006. godine, radnici su pokušavali da spasu grafike, slike, i tapiserije koje su prikupljene i izložene u zatvaranje hotela u sobu gdje su radovi mogli zatvoriti.

U ovom slučaju, sklopili su pakt! Kad god bi se ta vrata otvorila, najmanje dvije osobe su morale biti prisutne; jedan sa ključem od vrata, a drugi sa električnim ključem kako bi se odvrnuo dodatni katanac koji su ugradili i koji se mogao otvoriti samo tim ključem, što je proces dokumentovan tokom prošlogodišnje istrage BIRN-a.

Uzimajući u obzir ovu neobičnost, uopće nije iznenađujuće da je hotel zaokupio maštu Manifeste, festivala savremene umjetnosti koji svake dvije godine (od 1996.) putuje u drugi grad i traži maštovite iskre u drugom gradu umjetnika, pa se zbog toga naziva nomadskim bijenalom.

Jedna od najpametnijih žena koje sam ikada srela, Hedwig Fijen, nizozemska osnivačica Manifeste, s kojom nemate šanse da kažete “NE” kada sjednete, odluku je donijela upravo u sumraku ovog hotela, u sumraku kojeg je New York Times 2018. godine ocijenio kao “napušteno mjesto, lavirint slabo osvijetljenih hodnika ispunjenih golubljim perjem i mrežama grinja”, tu ću postaviti glavni dio vrlo kreativne izložbe Manfeste koja se proteže na sedam spratova i koji nekadašnje ruševine doslovno pretvara u umjetnost koja se izlaže od jula do kraja oktobra ove godine.

Driton Seljmani, jedan od domaćih umjetnika koji izlaže svoje radove na temu ljubavi u hotelu Grand, dobro je artikulirao iskustvo o tome kako je Manifesta promijenila način na koji građani vide svoj glavni grad.

U razgovoru sa Catherine Nichols, glavnim kustosom Manifeste, u diskusiji u septembru, Seljmani je rekao da njeni građani doživljavaju Prištinu kao bivšeg ljubavnika kojeg ponovo otkrivaju ili se ponovo susreću po prvi put sa mapom u ruci, misleći na činjenica da je 25 lokacija na kojima je Manifesta bila izložena prvi put označeno na MAP-u, za grad koji nikada nije imao upotrebljivu kartu, a kamoli zelenu, jer ovaj grad je bio sve samo ne zelen.

Diskusija je održana u Centru za narativnu praksu, nekada zapuštenoj dječijoj biblioteci koju je oživjela Manifesta. Razgovor između Nichols-ove i Seljmanija analizirao je da li je moguće primijeniti ljubav u politici kao metodu za liječenje nedostataka društva na isti način na koji je poznato da ljubav liječi srca i raspoloženja ljudi.

Ovaj prilično magični razgovor otišao je toliko daleko da je Nichols rekla da zapravo vidi neverovatan potencijal u energiji Prištine i prosperitetu lokalnih umetnika, da ju je uverio da Priština može postati miljenica već brojnih posetilaca, a da preko desetina hiljada ljudi su posetili Prištinu upravo zbog Manifesta u poslednja 3 meseca, ljudi koji nikada ranije nisu bili u Prištini. To je pokazalo da dok mi, njeni građani, Prištinu doživljavamo kao Ish-e, ostavljajući nered, loše parkirane automobile i ne brinući se o tome, to je sloj mladih i stranih ljudi koji je padao na njen šarm i energiju.

Naime, energija i kadrovi savremenih umetnika sa Kosova, kojih je za jednu malu državu kao što je Kosovo zapravo brojni i poznati u inostranstvu, bili su jedan od glavnih razloga zašto je Priština izabrana za domaćina ovog bijenala, dok je konkurs bio Strogo, svaka druga balkanska prestonica mogla je da obezbedi bolju infrastrukturu za ovo bijenale.

Prema Fijenu, od svih do sada održanih Manifesta širom sveta, Bijenale u Prištini ima najviše domaćih umetnika koji su učestvovali na njemu. Od više od 100 učesnika, 37 odsto je bilo sa Kosova i još 23 odsto iz drugih zemalja zapadnog Balkana.

Ironija leži u činjenici da ovi domaći umetnici više izlažu van Kosova nego unutar njega, a s obzirom na to da Kosovari još nisu slobodni da se kreću po Evropi bez viza, većina lokalnog stanovništva tek treba da vidi radove savremenih lokalnih umetnika izložene na u takvom obimu kao što su sada izloženi na ovom međunarodnom bijenalu.

Štaviše, Manifesta je dovela desetine hiljada ljubitelja umetnosti u zemlju poput Kosova koju obično posećuju međunarodne birokrate sa agendom.

Dakle, kosovarima nije nepoznat osećaj međunarodne inicijative koja dolazi da eksperimentiše sa njima. Ali ono što se čini izvanrednim kod Manifeste je to što je uradila ono što je obećala, dala je povoda lokalnim glasovima i iskustvima da istraže „kako drugačije ispričati priče“, kako kaže njen moto.

Društvo na Kosovu se često osećalo kao deo političkog eksperimenta, s obzirom da su četiri različite međunarodne misije pokušale da manipulišu delovima kosovskog društva i politike od 1999. godine.

Prvo je bila Misija UN-a na Kosovu (1999-2007), zatim iz Kancelarije međunarodnog civilnog predstavnika (2006-2008), Međunarodne civilne kancelarije (2008-2012), Misija EU za vladavinu prava, EULEX (2008 pa nadalje) – koji su svi došli sa samonarativom u kojem je lokalni narativ uglavnom potisnut nekada u ime multietničnosti, nekada u ime procesa privatizacije ili zbog predrasuda koje su doneli sa sobom da su Kosovari nekako genetski korumpirani.

Najbolja stvar koja se desila sa ovim bijenalom je to što nije dolazio sa unapred zacrtanim i unapred određenim idejama šta kosovarima treba, već je Manifesta došla sa istraživačkom metodom koja je značila da prvo pita lokalno stanovništvo šta im treba, grad da radi za njih i uradio ovo istraživanje kroz intervjue, debate i (AI) tehnologiju. Ova studija je zatim korištena za otkrivanje gdje su urbane intervencije najpotrebnije i koje intervencije bi one trebale biti.

U knjizi “Međutim javno” koja je objavljena u sklopu Manifeste, objašnjeno je da su u ovom istraživanju urbanisti shvatili da su građani zasitili intervencija koje su u gradu vršene samo u centru, kako bi dobro izgledali svijetu, a predgrađa ostala bez brige. Upravo iz tog razloga tri urbanističke intervencije koje su se desile nisu u srcu centra.

Dakle, metodologija Manifesta, koji ipak nije raketna nauka, uključila je nivo proučavanja i inkluzivnosti što, nažalost, nismo videli da se dešava od svih međunarodnih političkih misija i donatorskih organizacija koje su upravljale i investirale na Kosovu u poslednje dve decenije/ Tačnije Italijan Carlo Ratti i Kosovarka Erza Dinarama, arhitekte sa kojima sam se susreo ostavili su utisak ljudi koji nogama dodiruju zemlju, radili, animirali i mobilisali posebno zajednicu koja živi u naselju oko Centra za narativne prakse, bivšu biblioteku Hivzi Sulejmani, da taj prostor pretvori iz nepristupačnog, napuštenog mjesta koje je više služilo kao ilegalno parkiralište i koje je bilo zloupotrebljeno, u prostor koji bi se koristio kao javni prostor.

Nakon razgovora sa komšijama bivše biblioteke i debata koje su vodili dok su jeli picu u komšiluku, arhitekte su postavljale pitanja kako bi bivša biblioteka mogla da zadovolji njihove potrebe, koja je pre nekoliko decenija bila ograđena zidom danas pretvorena u “kvazi čekaonicu za zajednicu“. Većina nas neće biti iznenađena da su postojale dvije glavne stvari koje su stanari željeli da ovaj prostor ima: baštu i kafić u kojem se može razgovarati.

Većina nas neće biti iznenađena da su postojale dvije glavne stvari koje su stanari željeli da ovaj prostor ima: baštu i kafić u kojem se može razgovarati. Ovo austrougarsko zdanje iz 30-ih godina prošlog veka osoblje Manifeste je potpuno preispitalo i uz pomoć opštine Priština postalo je maštovita bašta, koju nije uklonila bista Hivzija Sulejmanija, bašta je dobila nekoliko sedišta korak-po-korak koja je stvorila mini-teatar za debatni prostor, njegov ulaz je potpuno otvoren za invalidska kolica a ispred bašte je bilo kupatilo u kome se služi kafa a ispred kafe je prostor u staklu položen s knjigama na gomili gdje se mogu voditi razgovori u vrijeme kada je jako hladno ostati u bašti. U stražnjem dijelu zgrade nalaze se radionice za alate, boje i muzičke instrumente.

Dakle, sumorna bivša biblioteka sada ima neke funkcije koje ostaju gradu nekoliko godina nakon održavanja Manifeste, koji ima obavezu da njome upravlja 4 godine. Najbolje je to što je prostor renoviran na način da dvorište nema vrata i ključeve koji sprečavaju stanovnike naselja da koriste baštu i kafić. Isti pristup renoviranju primjenjuje se i na Tulltoren, tvornicu cigala koja je bila neiskorištena više od jedne decenije i bila je vrlo izazovan prostor za oživljavanje i potencijalno pun opasnih materijala.

Kada je BIRN posjetio prostor u julu, samo nekoliko sedmica prije početka Manifeste, mjesto je bilo prepuno smeća i grubih ostataka. U to vrijeme ovaj prostor je služio kao stajalište za kamione, čiji su veliki točkovi drobili prljavštinu pod sobom i svi skoro nisu vidjeli prljavštinu. Parparim Rama, načelnik opštine koji je na dužnost stupio samo šest mjeseci prije početka Manifeste, otvoreno je govorio o izazovu čišćenja i ponovnog zasađivanja ovog prostora, jer je to bila obaveza opštine.

U debati s gradonačelnicima Amsterdama i Palerma o transformaciji javnih prostora koja se dogodila u sklopu Manifesta, priznao je da bi bilo teško mobilizirati kolosalno čišćenje ovog fabričkog prostora od gnusa da nije bilo za podstrek da svi zaposleni u općini i čistionici znaju da Manifesta nije dočekala početak 22. jula i da se ovaj prostor našao na njenoj mapi.

Hitnost koju je trebalo mobilisati proizašla je iz činjenice da se bliži dan otvaranja i da će strani mediji sletjeti u glavni grad kao cirkus. Ovo je dalo udarac da se probudi uspavana institucionalna mašinerija Kosova.

Odmah su urađene stvari koje se ranije činile nemoguće, uključujući otvaranje Hamama (čija je renovacija bila okrutna), otvaranje Renesansnog prostora i Omladinskog bioskopa (oba namijenjena za privatizaciju). Sada su to prostori koji će, nadamo se, ostati javni prostori čak i kada Manifesta nestane.

Najsuptilnija urbana intervencija, ali i najznačajnija za jedan od najmarginalizovanijih prištinskih kvartova je Zeleni koridor Manifeste, koji je oživeo napuštene železničke pruge koje su pretvorene u neutabano zemljište (za slučaj da niste živeli tamo gde su najsiromašniji živi dio stanovništva).

Manifesta 14 Priština, Ivan Erofeev

Sada staze služe kao staza za šetnju uz zasađeno drveće i travu, kao i žuto ofarbane stolice i blistave oči stanovnika koji nikada nisu imali priliku da vide toliko ljudi iz drugih delova grada koji posećuju njihov kvart. Ova neobična interakcija zaljubljenika u umjetnost i drvosječa u kvartu u kojem žive brojni pripadnici romske zajednice je ono zbog čega cijeli ovaj projekat ne pati od bahatosti i nepristupačnosti koji bi bili mogući za međunarodno bijenale savremene umjetnosti koje je imalo priliku biti stacionirano. u najnerazvijenijoj zemlji u Evropi koja je imala restrikcije struje i vode tokom leta kada je Manifesta bila u Prištini.

No, to se nije dogodilo jer je ovaj bijenale ispreplitao međunarodnu sofisticiranost s korisnim i praktičnim urbanim aktivnostima i intervencijama za lokalno stanovništvo koje bi preživjele i dalje od Manifesta i kao rezultat toga je prilično dobro odjeknuo i kod turista i kod domaćih.

Zeleni hodnik, prije renoviranja, bio je scena koju su donijele slike Loukie Alavanoua, režisera koji je kreirao film virtuelne stvarnosti na grčkom paviljonu ovogodišnjeg Venecijanskog bijenala, koji se održava u isto vrijeme kada i Manifesta, ali koji traje do kraja novembra, što Sofoklovu tragediju “Edip” smješta u romsku zajednicu na periferiji Atine.

Zato kvartovi na marginama različitih balkanskih gradova u kojima završe Romi izgledaju isto.

U Grčkom paviljonu, jedan je zarobljen u mračnom prostoru, sa naslonjačem i VR naočalama na glavi, a ne samo na očima, i što vas tjera da sretnete Rome koji vas gledaju sa pogledom od 360 stepeni na ovaj film . Slično iskustvo čeka vas dok hodate Zelenim koridorom Prištine gde imate osećaj da šetajući prugom zapravo prolazite pored dvorišta stanovnika koji tamo seku drva i čekaju da razmene koju reč sa njima.

Ako postoji jedna stvar na Venecijanskom bijenalu koja vam daje istu atmosferu kao obilazak nekoliko lokacija Manifeste u Prištini, to je upravo Italijanski paviljon u kojem je umjetnik Gian Maria Tosatti pažljivo koreografirao prostore ispunjene zastarjelim automobilima i napuštenom opremom, relikvijama prošlog doba industrijalizacije u Italiji, ali koji su još uvek u upotrebi ovde na Kosovu.

Na današnjem Kosovu i dalje se tolerišu stvari koje su u Italiji i Velikoj Britaniji pre 50 ili 70 godina bile priznate kao prihvatljive i podnošljive, ali više nisu.

Dok Priština ulazi u zimu, možda ćemo videti najveći nivo zagađenja vazduha ikada, čemu je pomogla odluka vlade bez presedana da dozvoli prodaju lignita – najgore vrste uglja za grejanje domova – kao i još jedne odluke da da hiljade tona ugalj kao dobročinstvo hiljadama radnika Kosovske energetske korporacije (KEK), obe ove odluke ostavljaju stanovništvu skrivene, ali još skuplje zdravstvene račune (budući da je zapaljeni ugalj izvor mnogih respiratornih bolesti, posebno kod dece i stariji), teška atmosfera mraka u italijanskom paviljonu koji odaje počast periodu industrijalizma prošlosti vrlo je slična našoj prestonici danas.

Možda će zelena boja koja definiše Manifestu i njen Zeleni hodnik sada biti prekrivena sivilom, mrakom i smogom od uglja koji definiše Prištinu kada se leto završi, podsećajući nas na pravo lice klimatske katastrofe. Moramo sačekati i vidjeti.

TOP 10 RADOVA LOKALNIH UMETNIKA KOJI SE VIDE NA ‘MANIFESTI’

Petrit Abazi, kustos iz Mitrovice i umetnici Greville & Pinchuk. Njihov video koji prikazuje čoveka koji pliva u reci Ibar na severu Kosova; plivanje nije u pokretu, ali ipak. Film, koji je projektovan na podu uske sobe koja dočarava duh hotela Grand, ilustrativno je izolovanost koju ljudi osećaju živeći u severnom delu Kosova, gde žive i deluju u neizvesnoj lojalnosti između Kosova i Srbije.

Majljinda Hodža & Fondacija 17; rad ovih žena nije samo umjetnička već i vrijedna antropološka studija. Višegodišnje proučavanje Majljinde Hodža kroz intervjue i fotografije života hotela Grand tokom decenija i intervjue koje je dala za Fondaciju 17 sa stvaraocima / izložba Beyond koja je otvorena 1997. godine u Beogradu u Centru za kulturnu dekontaminaciju, što je izazvalo debatu o umetnicima sa Kosova koji su svoje radove izlagali u glavnom gradu Srbije.

Driton Hajredini, SIN (SIN); ovo je zabavan video kosovskog umetnika koji je snimio pravi razgovor sa politički korektnim nemačkim sveštenikom kada je Hajredini huri u svojoj kabini 2004. godine da se ispoveda sa gorućim pitanjem:

Kakav su greh počinili Albanci koji su stalno teško ‘kažnjavani’ kretanje bez viza?

Novi Grand (Bljerta Hašani, Arbnor Haljiti, Valjdrin Thaći, Ermir Žinipotoku i Mimoza Sahiti); mlađi umjetnici koji izlažu na Manifesti čije slike obećavaju i čije karijere treba pratiti godinama koje dolaze.

Izložba RomaMoMa Fahrije Mehmetija u Narodnoj biblioteci; njeni realistični portreti Romkinja su nešto najlepše što možete videti u ovoj zgradi iz 1970. Mehmetijeva zbirka slika i knjiga treba da ostane deo stalne kolekcije koja će biti predstavljena u Prištini kako bi se dokumentovalo nasleđe i doprinos romske kulture na Kosovu.

Aljija Vokši, možda najbolje umetničko otkriće Manifeste, oživljavanje dela prve žene slikarke na Kosovu, rođene 1945. godine koja je preminula ove godine. Ona je bila najnepoznatija umjetnica za koju sam ikada čula. Njeni ekspresionistički portreti žena različitih uzrasta nacionalno su nasleđe koje treba da ostane u stalnoj postavci da inspiriše buduće generacije.

Hana Zeća, maštovita modna dizajnerica koja je izložila odjeću koja ne skriva stres i tjeskobu tijela. Ona koristi motorne senzore da hipotetički detektuje stresne stimuluse u različitim delovima tela u centru ruke, otvarajući temu o tome koliko je malo urađeno u kosovskom društvu da se nosi sa nagomilanim stresom koji dolazi od života u staništu koje podstiče stoicizam i čini ne tolerisati diskusiju o mentalnom zdravlju.

Maštovito korištenje gornjeg sprata hotela Grand Petrita Haljiljaja;

Pet zvezdica koje su nekada označavale luksuz sada se nalaze oko natpisa na engleskom “Kad sunce zađe, naslikaćemo nebo“, citat dvanaestogodišnje Njomze Vitije. Ovo izgleda mnogo bolje od onoga što je ranije bilo na vrhu hotela i trebalo bi, u idealnom slučaju, da uvek ostane deo pejzaža Prištine.

Doruntina Kastrati; “Zvonite u zvona moje zemlje” napravila je apokaliptičnu instalaciju kamenitog pejzaža koji bi trebao simbolizirati planetu Mars, ali koji sa svim crvenim ciglama na podu više asocira na poslijeratno Kosovo sa mnogo cigli spaljenih kuće razasute po zemlji; još jedna izložba koja savršeno odgovara ambijentu srušenog krila hotela Grand koje je kao takvo ostalo, polusrušeno zbog privatizacije otišla u pakao.

U tom krilu su izloženi svi radovi festivala Artan Hajrulahua; crteži napravljeni na papiru su scene iz svakodnevnog života koje često prikazuju cijelu porodicu okupljenu u jednoj prostoriji i koji predstavljaju slatke i intimne portrete života zajednice.

TOP 5 RADOVA UMETNIKA ZAPADNOG BALKANA

Ohrabrujuće je da Ljek M. Đeljoši, umetnik iz Skadra, razbija tabu kao Albanac koji odlučuje da proučava simbole koje je video na zidovima Manastirira u Visokim Dečanima, koji je za Albance postao toliko zaštićena i izolovana lokacija da pronalaze teško ga je posetiti jer se srpski sveštenici koji tamo žive žale da mu posetioci Albanci mogu naškoditi. Iz ovog prtljaga Đeljoši je proučavao dvije neobične i misteriozne figure koje se nalaze na lijevoj i desnoj strani fresaka sa glavom Mesije. Čineći ove zidne freske manastira dostupnim široj publici u videu osvežavajuće je da one postaju deo kosovske kulture, koja naglašava da manastir nije isključivo pravoslavno nasleđe Srbije, kako bi to želeli srpski sveštenici. biti..

Vanđuš Velahu, u filmu “Kada se narativi skrate na terenu“, snimio je šest problematičnih teritorija tokom dvogodišnjeg perioda: Abhaziju, Sjeverni Kipar, Nagorno Karabah, Južnu Osetiju i Kosovo. Filmovi su dio ‘In Transition‘ sprata u hotelu Grand. Nude fascinantne poglede na svakodnevni život koji su dokumentovali stanovnici ovih zemalja.

Marta Popivoda, “Jugoslavija, kako je ideologija pokretala naše kolektivno tijelo“, rijetka arhivska zbirka rituala u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, prikupljena u periodu 1945-2000. Film oživljava mnogo bola za Kosovo jer prikazuje video govora punog Slobodana Miloševića na Gazimestanu 1989. godine, gde je pokrenuo ideologiju ratova koji će uslediti u bivšoj Jugoslaviji, koji su kulminirali etničkim čišćenjem kosovskih Albanaca 10 godina kasnije.

Off-Season Collective, umetnička dela nekih umetnika iz jugoistočne Evrope koji su boravili u umetničkoj koloniji u Albaniji i prikazuju svoje spotove u najstrašnijem delu Prištine, u atmosferi koja će vas naterati da malo drugačije vidite turizam.

Driant Zenelji iz Skadra, koji prikazuje futurističke i robotske verzije životinja u inženjerskom naporu koji izgleda izuzetno estetski, posebno robotskog vretenca.

TOP 5 RADOVA MEĐUNARODNIH UMETNIKA

Beth Stephens & Annie Sprinkle; njihov spektakularni prljavi krevet pod nazivom Dirty Bed je impresivno djelo koje se savršeno uklapa u srušeni hotel kao što je ovaj aneks Granda.

Mette Sterre, Seapussy Power Galore – Apsces (ako ne znate, ne rastete), šarena instalacija robotskih maski za tijelo i kompresijskih pumpi koje napuhuju i ispuhuju materijale, dajući nam svijet ogromnih ambasa i dišnih organizama gdje žubori i curi, ovo je nešto najnevjerovatnije, najslikovitije i najspektakularnije što ćete vidjeti na Manifesti.

Chiharu Shiota, Ispričaj mi svoju priču, napravio je savršenu intervenciju u Velikom Hamamu u Prištini koja datira iz 15. vijeka, tražeći od stanovnika Kosova da napišu svoje priče o rođenju, djetinjstvu, porodici, zemlji, vjeri, ljubavi i smrti a onda ih vezanjem na crvene igle kao vene da okače u prostoru kao što je hamam gde su ljudi delili intimne trenutke, stvara se refleksivna atmosfera i doživljava se kao sasvim duhovan trenutak sećanja da posećujete ovu instalaciju u najstarijem delu Prištine gde uglavnom ima vjerskih objekata. Činjenica da mnogi od nas domaćih posjetilaca nikada nismo imali priliku ući u ovaj Hamam, čuli smo za to, ova instalacija stranca koja nam je okidač za odlazak tamo vraća nostalgiju posjete jednog pretka koje do sada nismo smeli da sretnemo kao građani Prištine.

Alevtina Kakhidze, ukrajinska umjetnica koja je napravila rad “Invazija” i koji je izložen u Umjetničkoj galeriji. Rad je serija crteža i bilješki koje opisuju filozofsko proučavanje kako biljka raste ako je iščupana i posađena u okruženju drugačijem od onoga u kojem je rođena i kako tamo opstaje ako “napadne” na stranu zemlju. Analizirajući navike biljaka i vegetacije, umjetnik upoznaje temu vladavine, osvajanja, opstanka i pripadnosti. Ovo je fascinantan način sagledavanja rata kroz prirodu vegetacije koja napada druge teritorije i kako one puštaju korijenje.

Ugo Rondinone, Spomenik herojima NOB-a iz Drugog svetskog rata, privremeno je pretvoren iz sivog partizanskog spomenika u spomenik umotan u roze foliju. Ovo je veoma relevantno jer je jasno da je “Bratstvo-Jedinstvo” kao simbol ovog spomenika postao realnost na Kosovu, pa je umotavanje u roze štit mnogo adekvatnije i provokativnije nego što je bilo bez ove folije.privremeno.