Autori: Marigona Brahimi i Agim Ademi, Koha
Prevod i adaptacija: Berzat Berzati

Srbijanski dinar slobodno cirkuliše u svim opštinama sa srpskom većinom na Kosovu. Pored prodavnica ili preduzeća u vlasništvu kosovskih Srba ista se praksa primenjuje i u onim u vlasništvu kosovskih Albanaca na severu. Ova upotreba je nezakonita i stručnjaci kažu da omogućava povećanje neformalnosti.

Neformalnost na tržnicama na sjeveru je lako provjerljiva – ne izdaju fiskalne kupone za robu koju prodaju.

Ustav Kosova predviđa da se u Republici kao važeće sredstvo plaćanja koristi jedinstvena valuta. Zakon precizira da je to Evro.

Međutim, u opštinama sa srpskom većinom koristi se druga valuta. U četiri severne opštine, ali i u nizu mesta južno od Ibra, srbijanski dinar mnogo više cirkuliše od evra.

U Štrpcu ima primera da kosovski Albanci moraju da menjaju evro za dinare da bi kupovali hranu i druge proizvode.

Špejtim Arifi, odbornik Pokreta Samoopredeljenje u ovoj opštini, ima zahtjev prema centralnim institucijama.

„U opštini Štrpce se koristi zvanična valuta države Srbije, odnosno srbijanski Dinar. Ovo je kršenje zakona na snazi odnosno protivzakonito, pa pozivam državne organe Kosova da se pozabave ovim slučajem i intervenišu kako se ova nelegalna valuta više ne koristi, ne samo u Štrpcu, već na celoj teritoriji Kosova“, rekao je Arifi.

Čak ni u Severnoj Mitrovici, na nekim od privrednih subjekata nema govora o plaćanju u evrima. A, tamo gde se plaća u evrima, kusur se vraća u srbijanskim dinarima.

Ali, ne rade ilegalnom valutom samo prodavnice srbijanskim dinarima u vlasništvu kosovskih Srba nego je situacija ista i sa kosovskim Albancima.

Što su utvrdili novinari medija Koha tako što su plaćali dinarima da bi izvršili kupovinu.

Bivši guverner Centralne banke Kosova Fehmi Mehmeti (tokom čijeg su mandata funkcionisale dve proruske mikrokreditne organizacije što je uticalo na kreditni rejting zemlje) tvrdi da promet stranog kovanog novca i novčanica, osim onoga što je definisano Ustavom, nezakonit i suprotan zakonu o Centralnoj banci Kosova.

“Promet dinara u bilo kom delu Kosova smatra se nezakonitim i neustavnim, a pre svega to omogućava povećanje neformalnosti, odnosno povećanje pojava koje su veoma negativne u zemlji, uključujući i utaju poreza”, rekao je on.

Kompanije i prodavnice u vlasništvu kosovskih Srba na severu koja koriste dinar ne plaćaju porez. Pri kupovini kod njih novinari su tražili fiskalni račun, ali su prodavci rekli da ga nemaju. Umjesto fiskalnog kupona, trgovine izdaju račun sa ukupnom kupovinom.

Povodom ovog problema, novinari medija su se obratili Poreskoj upravi Kosova, čiji su zvaničnici priznali da imaju poteškoća u poslovanju na severu, ali smatraju da i druge institucije imaju iste probleme.

„Aktivnosti Poreske uprave Kosova odvijaju se i na severu, osim u nekim slučajevima kada se provere moraju obaviti uz pomoć Kosovske policije. Vredi napomenuti da je jedan od privrednih subjekata u tom delu najveći registrator prihoda u regionu Mitrovice, potreba je svakako još veća za uvođenje svih biznisa u poreski sistem, ali su teškoće za poslovanje u tom delu iz svih institucija“, navodi se u odgovoru PAK-a.

Prema ovoj instituciji, broj aktivnih preduzeća u četiri opštine severno od Mitrovice je 1.292.

“Prihodi četiri severne opštine Leposavić, Zubin Potok, Zvečan i Severna Mitrovica za period januar-avgust 2022. godine iznose 1.217.957 evra, dok su za isti period ove godine 1.132.213 evra”, navodi se u odgovoru.

U Centralnoj banci nisu konkretno odgovorili na pitanja koje mere preduzimaju kada je toliki promet dinara i koji je najveći promet srpskog dinara na Kosovu za godinu dana.

Zvaničnici ove institucije su izjavili da je, prema zakonu na snazi, na Kosovu zvanična valuta za obavezna plaćanja evro i da je CBK po zakonu ovlašćena da snabdeva privredu ovom valutom.

„Obavještavamo vas da se u skladu sa Ustavom Republike Kosovo, odnosno članom 11, kao važeće sredstvo plaćanja koristi samo jedna jedinstvena valuta. Republika Kosovo je jednostrano prilagodila upotrebu evra sa tadašnjim zakonodavstvom. Prema važećem zakonodavstvu, u Republici Kosovo, zvanična valuta za obavezna plaćanja je evro”, navodi se u odgovoru CBK.

Kosovo je 2002. godine nemačku marku zamenilo evrom, a kosovski Srbi na severu i u drugim naseljima u kojima su većina i dalje koriste srbijanski dinar.