BRASOV, Rumunija 16.07.2023

Izvor: RFERL
Prijevod i adaptacija: Berzat Berzat

Na Dan rumunskih heroja, Ileana Negru, 66-godišnja žena čiji je sin Florin imao samo 12 godina kada je poginuo u revoluciji 1989. godine, otišla je na planinski put izvan centralnog grada Brašova, polila svoje tijelo benzinom i zapalila se.

Njeno samoubistvo 25. maja došlo je nakon decenija patnje i, kako je rekla, poniženja od strane države. Negru nikada nije saznala ko je ubio njenog sina, niti je iko odgovarao.

Više od tri decenije nakon što je rumunski narod zbacio i pogubio diktatora Nikolaja Čaušeskua (Nicolaea Ceausescua) i njegovu suprugu Elenu u decembru 1989., njena užasna smrt je ponovo skrenula pažnju na patnje rođaka onih koji su poginuli u revoluciji i koji još uvijek čekaju pravdu za njihove voljene.

“Na dan njene smrti srela sam je na groblju heroja”, rekla je Elena Vlase, čiji je 19-godišnji sin mučen i ubijen u Brašovu u decembru 1989. godine. Oba sina su sahranjena na groblju zajedno sa ostalima. od 67 ljudi koji su izgubili život u gradu tokom revolucije, mnogi kada su neidentifikovani naoružani ljudi otvorili vatru na nenaoružane mase.

“Bila je veoma nesretna. Dogovorili smo se da se nađemo sutradan, [ali] se nikada nije pojavila.”

Vlasti nisu najavile Negruovo samoubistvo niti ga prijavile u Rumuniji dvije sedmice. Tek kada je Negruova kćerka rekla Katalinu Giurcanuu, bivšem revolucionaru koji je imao 16 godina kada je izašao na ulice da se suprotstavi Čaušeskuovom režimu, vijest o njenoj smrti počela se širiti društvenim mrežama. Par se poznavao nekoliko godina nakon susreta na protestima koji su pozivali na zvaničnu istragu o događajima iz decembra 1989. godine.

Policija je konačno dala kratko saopštenje o Negruinoj smrti 8. juna, a 14. juna je objavila šta je napisala u samoubilačkoj poruci pronađenoj pored njenog tela.

„U znak protesta zbog 33 godine patnje, bola, poniženja i sprdnje“, počela je pisanje oproštajne poruke.

„Danas okončavam poniženje, iako me košta života… Revolucija je bila naša i ni na koji način ne pripada komunistima koji ukrali… Povrijeđeni heroji, oni koji su privedeni, imaju posebne zasluge…. Prolili su svoju krv u ime slobode.”

U Rumuniji nakon Čaušeskua, istrage o više od 1.100 poginulih i 3.000 ranjenih u krvavoj pobuni su počele, zaustavljene, nastavljene i ponovo zaustavljene. Predmeti su proslijeđeni iz jednog tužilaštva u drugo i periodično od suda do suda.

“Želela je da zna ko je ubio njenog sina, ko je ubica”, rekao je Giurcanu, koji je priveden nakon što je izašao na ulice u Bukureštu kada je čuo kako ljudi viču: “Sloboda, sloboda!” Otac ga je tražio i stradao je nakon što je izrešetan sa 13 metaka u grudi. Smatra se da su neki od smrtnih slučajeva tokom revolucije uzrokovani incidentima prijateljske vatre u rasprostranjenom haosu.

“Toliko loših stvari joj se dogodilo… Bila je mala dama velikog srca”, rekao je Giurcanu, plačući tokom intervjua. Manje od nedelju dana pre njene smrti, sastao se sa Negru, koja je takođe bila poznata kao Ileana Militaru nakon što se razvela od svog muža. Upravo se vratila sa španskog ostrva Tenerife, gde je živela sa ćerkom, koja nije odgovorila na e-mail zahtev za intervju.

Njen sin Florin Negru bio je jedno od 49 djece koja su ubijena tokom rumunske revolucije, koja je uslijedila mjesec dana nakon pada Berlinskog zida i okončala Čaušeskuovu skoro 25-godišnju vladavinu. Najmlađi koji je umro imao je samo mjesec dana.

NA FOTOGRAFIJAMA: Bio je to najkrvaviji antikomunistički ustanak u Evropi. Tri decenije kasnije, ponovo se vraćamo na neka od tačnih mesta iz rumunske revolucije 1989.

Tokom protesta u Brašovu, Negru je poslao Florina i njegovu sestru u kuću njene majke radi sigurnosti, ali se 12-godišnjak iskrao. Govoreći u intervjuu za rumunski dokumentarac iz 2006. godine, Negru je rekla da joj je sin 17. decembra rekao da su “kukavice oni koji se ne bune”.

U to vreme brzo su se širile vesti da je počela pucnjava u zapadnom gradu Temišvaru, gde su meštani prvobitno izašli na ulice u znak protesta zbog smjene sa funkcije popularnog pastora koji je bio kritičan prema režimu.

Ona je 23. decembra u vojnoj bolnici u Brašovu, gradu u regionu Transilvanije sa oko 230.000 stanovnika, pronašla sina u improvizovanoj mrtvačnici među gomilom leševa.

“Ležao je na jakni u gaćama, gol od struka nagore. Oči su mu bile otvorene, a on se smejao. Trčala sam i držala ga, a njemu je bilo hladno. Zagrlila sam ga i tada sam počela da vrištim . [Njegove povrede znače] moj sin nije imao kičmu. Bio je šupalj. Bila je jedna velika rupa. To je sve čega se sećam”, rekla je ona u intervjuu za dokumentarni film.

Shrvana i očajnički tražeći odgovore, potraga za pravdom za njenog sina počela je ponižavanjem.

“U jesen 1991. bila sam u kancelariji vojnog tužilaštva”, rekla je 2006. Prišao mi je visok, ćelavi muškarac u vojnoj uniformi – nije se predstavio. ‘Jeste li vi majka [ Florin Negru]?’ upitao je. Rekao sam: ‘Da.’ Rekao je: ‘Vaše dete je bio terorista i lopov'” i tvrdio da je ukrao prsten i da je pomagao drugim takozvanim teroristima.

Rumunski zvaničnici svakog decembra govore onima koji su poginuli u revoluciji, ali žrtve su postepeno zaboravljene. Giurcanu, čiji je otac ubijen, rekao je da misli da bi “imao priliku da ozdravi da je bilo pravde”.

Ljudi sa kojima je RSE/RS razgovarao za ovaj članak kažu da je neuspeh u obezbeđivanju pravde za žrtve posledica toga što je revoluciju oteo Jon Ilijesku, bivši visokopozicionirani komunista iz Čaušeskuovog doba, koji je tri puta bio predsednik, a nižerangiranih komunista koji su vodili državu u godinama koje su uslijedile. U Negruovoj samoubilačkoj poruci izdvojila je Iliescua, kojeg je nazvala “mučičem, zločincem koji je ubio našu djecu”.

Liječnost koja izaziva podjele u postkomunističkoj Rumuniji, Iliescu je optužen da je širio dezinformacije tokom revolucije i da je bio među onima koji su odgovorni za pozivanje rudara da dođu u Bukurešt u januaru i junu 1990. i septembra 1991. kako bi ugasili proteste protiv novih lidera zemlje .

Kritičari tranzicije Rumunije ka demokratiji kažu da su mnogi članovi bivše komunističke elite zadržali visoke uloge, a da su sada njihovi sinovi, kćeri i štićenici na ključnim pozicijama. Zbog toga, kažu, malo je apetita za odgovarajuću istragu koja bi eventualno umiješala pripadnike vojske, službi sigurnosti i tajne policije Securitate koja se plaši, koji nikada nisu bili kažnjeni i žive udobno, mnogi od njih na velikodušnim penzije.

Ilijesku, koji sada ima 93 godine, optužen je u aprilu 2019, zajedno sa još dvojicom visokih lidera, za zločine protiv čovječnosti za više od 850 smrtnih slučajeva i 2.382 ranjenih ljudi koji su se dogodili u osam dana nakon što je Čaušesku svrgnut 22. decembra — dan kada je Iliescu preuzeo vlast — i 30. decembar.

Rumunski vrhovni sud, Visoki kasacioni i pravosudni sud, koji sudi u slučajevima ministara i visokih političara, poslao je slučaj Apelacionom sudu 24. februara, rekavši da nema nadležnost u tom slučaju jer Iliescu nije bio predsednik tokom ustanak. Nakon što je bio privremeni lider, Iliescu je postao predsjednik na prvim izborima u zemlji nakon revolucije u maju 1990. godine.

„Oni su skrivali smrt [Ileane] Negru čitave 33 godine nakon revolucije. Neokomunistički, Sekuritate i boljševički sistem i dalje živi“, rekao je za RSE Sorin Boaca, istaknuti učesnik revolucije iz Brašova. “Ona je bila majka heroja. Ovaj kriminalni sistem živi kroz svoju djecu, potomke i rođake.”

Ne samo da se slučaj protiv Iliescua i bivšeg zamjenika premijera Gelua Voicana Voiculescua i bivšeg šefa vojne avijacije Iosifa Rusa odugovlačio godinama, već kritičari postupka kažu da je bio usmjeren samo na najviše starije ljude tog vremena.

“U Brašovu uopšte niko nije optužen. Kako je to moguće?” rekla je Vlase, koja je rekla da je hitac koji je doveo do smrti njenog sina ispalio pripadnik komunističke službe bezbjednosti. Tokom saslušanja, muškarac optužen da je odgovoran negirao je bilo kakvu umiješanost i protiv njega nikada nije podignuta optužnica.

Ali za one koji traže pravdu u Brašovu i drugdje u Rumuniji, možda će biti tračak nade na horizontu s imenovanjem nastavnika istorije Mihai Dodua u aprilu na čelo vladinog instituta koji traži pravdu za “antikomunističke borce”.

Dodu je imao samo 9 godina kada je Čaušesku svrgnut, a njegov otac je bio jedan od 79 ljudi ubijenih u pucnjavi ispred zgrade novooslobođene javne televizijske stanice TVR u Bukureštu.

“Nakon [skoro] 34 godine, prvi put imamo sina heroja i šehida na ovom poslu. On ima integritet. Mora biti ostavljen da obavlja svoj posao do kraja”, rekao je Vlase.

Pored monumentalnog izazova da se odgovorni za smrt smatra odgovornim, Rumuni koji traže pravdu moraju se uhvatiti u koštac s još jednim pitanjem: procjenjuje se da su hiljade ljudi koji su lažno tvrdili da su učestvovali u ustanku i dobili revolucionarne potvrde, dajući im pravo na odštetu i druge pogodnosti, kao što su zemljište, smanjene zakupnine za poslovni prostor i besplatan javni prevoz. Postoji stalno neprijateljstvo između pravih i lažnih revolucionara, od kojih su neki procesuirani zbog laganja o njihovoj umiješanosti.

“Želim da unesem autentičnost u reputaciju revolucionara, da se riješim prevaranta”, rekao je Dodu za RSE. “Prepreka pravdi nije proceduralna nego nedostatak morala.”

Dodu se već suočava sa pozivima za smjenu nakon što je presudio da nema osnova da se revolucionarni certifikat premijera Marcela Ciolacua nadogradi na najviši stupanj “borca s odlučujućom ulogom” u revoluciji.

Postoji pet kategorija revolucionarnog sertifikata: borci koji su igrali važnu ulogu, borci koji su imali odlučujuću ulogu, oni koji su bili zatvoreni tokom revolucije i oni koji su izgubili bliskog rođaka. Beneficije su veće za one koji su igrali aktivniju ulogu, iako te beneficije navodno premijer nikada nije uzeo.

Petorica učesnika revolucije organizovala su štrajk glađu ispred vladinih kancelarija u Bukureštu u julu u znak podrške Doduu, iako je Ciolacu rekao da ne planira da ga smijeni.

Dodu je sreo Negru u njegovoj kancelariji u Bukureštu samo nekoliko dana prije nego što se ona ubila. Morala je promijeniti vlastitu revolucionarnu potvrdu kao preživjela nekoga tko je ubijen u revoluciji kako bi odražavala promjenu imena u Militaru.

“Dopisivao sam se s njom, a ona je dostavila dokumente”, rekao je.

“Gospođa Negru me je ganula… Rekla je da sam otprilike istih godina kao i njen sin i da je, kada me je pogledala, pomislila na njega”, rekao je Dodu. “Njena smrt je bila tragedija. Nažalost, njen gest je bio bol sa kojom smo svi mi živeli više od 30 godina sa pitanjem, u mom slučaju: Ko je ubio mog oca?”

Nicolae Ceausescu (desno) i njegova supruga Elena Ceausescu suočavaju se s TV kamerama 25. decembra 1989. tokom improviziranog suđenja.

“Nakon mnogo godina patnje, uzrokovane smrću njenog sina, i poniženja [od strane] rumunske države, gospođa Negru je donijela dramatičnu odluku da okonča svoj život. Ovaj intervju je uznemirujući za mene… ali ja Činim to za gospođu Negru i uspomenu na one koji su poginuli u revoluciji“, rekao je.

Njegova uloga u vladinom institutu je, kako je rekao, da vrati dostojanstvo žrtvama revolucije i njihovim rođacima, da poboljša njihove finansijske i zdravstvene beneficije i da škole budu u obavezi da podučavaju učenike o revoluciji.

„Želimo da mlađa generacija shvati žrtve koje su podnijeli ljudi istih godina kao oni [sada]“, dodao je.

Ileana Negru sada leži sahranjena na groblju na periferiji Brašova. Boaca, koja je 1989. godine protestovala na gradskim ulicama, istakla je svoj grob, mali drveni krst sabačen na ugao groblja pored kukuruzišta. Dominantna pravoslavna crkva u Rumuniji propisuje da se žrtve samoubistava sahranjuju na najudaljenijim rubovima groblja.

Groblje heroja je manje i urednije, okruženo drvećem i blizu mesta gde je Florin Negru ubijen u centru Brašova. Postoji veliki krst sa imenom onih koji su poginuli u revoluciji.

“Uvijek je puno plakala. Umro joj je sin od 12 godina. Htjela je da bude sahranjen ovdje na ovom groblju”, rekla je Vlase, stojeći pored groba vlastitog sina.

„[Počinioci] se moraju suočiti sa pravdom i platiti“, rekla je ona. “Ne samo najviši ljudi u Bukureštu već i u Brašovu. Osećam da moj sin nije pronašao mir. Moram da dobijem dostojanstvo za njega iza groba”, rekla je ona. “Želim da zločinci budu kažnjeni dok sam ja živ.”